Chợ Sòng có từ khi nào?
.HÓI SÒNG – CHUYỆN XƯA KỂ LẠI ( Phần 2). Tác giả : Nguyễn Dũng.
“Vì răng mà bị chồng chê/Cũng vì bánh ướt, cháo kê Chợ Sòng”
………
Chợ Sòng có từ khi nào?
Có ba dữ liệu để xác định, đó là hai cổ lục: “Ô Châu cận lục” của cụ Dương Văn An xuất bản năm 1553, “Phủ biên tạp lục” của nhà Bác học Lê Quý Đôn xuất bản năm 1776 và phả tộc Trần Văn.
Thông tin trong “Ô châu cận lục”, quyển 3, môn Đồ bản: “xã Kim Đâu thuộc tổng An Lạc, huyện Đăng Xương, phủ Triệu Phong”.
Môn Phong tục, phần Phong tục:.. “Kim Đâu động nọ, vài mục đồng lếch thếch thừng trâu”…
Còn trong “Phủ biên tạp lục” cụ Lê Quý Đôn viết về Kim Đâu và chợ Sòng rất tỷ mỷ: …“Sang sông Hồi (Nay là sông Bến Hải) qua các xã Lục Điền, Mai Xá, Trúc Lâm đến xã Kim Đâu thì trước có đường quan rộng hơn hai trượng bằng phẳng như đá mài, đường này phần nhiều người không đi quen, đi qua đò Minh Lương (Nay là Hiền Lương) lên chợ Cầu đến xã Kim Đâu.”…
Hoặc: …“Qua cầu Hà Thượng trở ra thì đồng điền thuần cát trắng tên là xứ Bãi khao khảo, đi đến một canh rưỡi, rộng mấy trăm mẫu không mọc cây cỏ. Từ đây đi vào Kim Đâu, Phả Lại, đến Dinh Cát. Từ Dinh Cát đi ra thì không do đường ấy.
Từ Kim Đâu đi về bên tả, qua phường Trúc Lâm, phường Quán Chùa, chợ Mai Xá, chợ An Định”…
Còn về chợ Sòng Ông Lê Quý Đôn viết … “Xã Phã Lại huyện Đăng Xương, tục gọi là chợ Sòng, là chổ đường thủy đường bộ tụ họp, đi lại tất phải qua đấy. Từ chợ ấy do đường chính mà đi sang sông Điếu Ngao đền Dinh Cát”…
Theo tôi, ở đây Ông có sự nhầm lẫn: Vị trí chợ Sòng nằm trên đất Kim Đâu nhưng lại sát đường biên Kim Đâu với Phả Lại, Ông là người mới đến nên không phân biệt được địa giới hai làng. Tôi đã xác minh là làng Phổ Lại xưa nay chưa hề lập chợ. Như vậy bước đầu khẳng định chợ Sòng có sau 1553 và trước 1776.
Còn theo gia phả của họ Trần Văn (Phú Lễ) tại Kim Đâu, chúng tôi (Tôi cùng các cụ trong họ) cùng tính niên tuế của bà thì bà sinh khoảng đầu TK XVIII, đến khi bà trưởng thành chính chắn, đủ bản lĩnh để lập chợ thì vào khoảng cuối nữa đầu thế kỷ ấy, đến khi Lê Quý Đôn vào đây năm 1776 thì chợ đã được trên ba mươi năm, thời gian đũ dài để biến chợ thành trung tâm buôn bán. Vậy theo chủ quan của tôi chợ Sòng có khoảng cuối nữa đầu TK XVIII.(Thời Chúa Nghuyễn Phúc Khoát).
Đình làng Kim Đâu trước năm 1972
Sang TK XX, khi cuộc kháng chiến chống Pháp bắt đầu bùng nổ thì bọn Pháp muốn dẹp chợ Sòng để tập trung vào chợ Đông Hà. Chợ Đông Hà lúc này còn nhỏ nhưng lại ở một địa thế thuận lợi, đó là nằm trên ngã ba Đông Dương, điểm giao nhau QLI và QL9, lại có đường thủy là sông Hiếu.
Chúng dẹp chợ Sòng với mục đích để tập trung hàng hóa về chợ Đông Hà phục vụ cho bọn Tây, đồng thời ngăn chặn việc tiếp tế hàng hóa cho Việt Minh. Ngày ngày chúng cho quân lính về đập phá quấy rối, chợ phải chuyển hoạt động vào ban đêm. Ban đêm chúng lại sai bọn lính đánh thuê Lào về bắn phá ráo riết, từ đó chợ Sòng đành phải giao ca. Thương nhân chợ Sòng lần lượt chuyển sang chợ Ga (ngày còn nhỏ tôi thường nghe từ chợ Ga để chỉ chợ Đông Hà, tôi nhớ mỗi khi cổ vũ tôi, ông tôi thường nói “ Rồi mai ông đem con đi chợ Ga kéo ghế!”).
Kể từ đây hói Sòng đành ngậm ngùi chia tay vĩnh viễn với chợ Sòng sau hai trăm năm gắn bó.
Sau đó khu vực chợ Sòng biến thành khu quân sự, ở đó mọc lên một đồn Hương vệ, nằm trong hệ thống phòng thủ của Pháp từ Đông Hà ra Gio Linh. Đến năm 1954 thì đồn giải tán.
(còn tiếp)
